Krokodyle (krokodylowe) (Crocodilia) – rząd gadów, jedyni żyjący przedstawiciele gadów naczelnych. Obecnie reprezentowany jest przez trzy rodziny: krokodylowatych czyli krokodyli właściwych, aligatorowatych czyli kajmanów i aligatorów oraz gawiali z jednym gatunkiem. Poszczególne rodziny różnią się między sobą kształtem pyska oraz liczbą i układem zębów. Żyją na wszystkich kontynentach oprócz Europy i Antarktydy w strefie tropikalnej i subtropikalnej. Są zwierzętami prowadzącymi półwodny tryb życia o jaszczurowatym kształcie ciała, pokryte kostnymi tarczami, ze szczękami opatrzonymi zębami wklinowanymi w zębodoły. Ciało zakończone silnie rozwiniętym i umięśnionym ogonem. Dwie pary krótkich, silnych odnóży, z których przednie posiadają palce wolne, tylne spięte są w całości lub częściowo błoną pływną.
Cechy budowy [edytuj]
Wykazują wiele cech budowy właściwych dla ptaków i ssaków czyli wyżej uorganizowanych gromad kręgowców. Ich zęby są osadzone tekodontycznie czyli w zębodołach. Przez całe życie krokodyla zęby są w doskonałym stanie ponieważ gdy zużyty ząb wypadnie to na jego miejscu wyrasta nowy. Krew tętnicza nie miesza się z żylną ponieważ ich serce jest podzielone zupełnie na dwa przedsionki i dwie komory. Przepona rozdziela jamę ciała na jamę brzuszną i jamę klatki piersiowej. Struktura płuc jest gąbczasta. Występuje u nich ucho zewnętrzne. Nie występuje natomiast narząd Jacobsona. Gadzie cechy budowy to diapsydalna (2 doły skroniowe) masywna czaszka szeroka i wydłużona. W puszce mózgowej brakuje otworu na oko ciemieniowe. Nozdrza wewnętrzne przesunięte w tył do gardzieli ułatwiają oddychanie podczas połykania. Liczne, stożkowate zęby na skraju szczęk i na żuchwie wzajemnie zachodzą za siebie co umożliwia zamykanie pyska. Kręgosłup zbudowany z kręgów o trzonach przodowklęsłych w liczbie od 67 do 69. W ścianie brzucha od 7 do 8 par gastrali (żeber brzusznych). Żołądek składa się z przedniej części mięśniowej, która wyścielona rogowymi płytkami zawiera gastrolity (połykane kamienie) i tylnej gruczołowej pełniącą funkcję trawienną. Szpara kloakalna ustawiona wzdłużnie, brak pęcherza moczowego. Ogon dobrze umięśniony, bocznie spłaszczony pełni funkcję napędową podczas pływania. Odnóża tylne są większe i lepiej umięśnione zakończone czterema palcami spiętymi błonami pływnymi. Przednie odnóża kończy pięć palców bez błon pływnych. Poszczególne rodziny różnią się między sobą układem zębów. Krokodyle właściwe czyli krokodylowate mają zależnie od gatunku od 28 do 32 zębów w szczęce górnej i zazwyczaj od 32 do 36 w szczęce dolnej. Po zamknięciu pyska chowają się za wargami oprócz największych. U aligatorów 40 zębów żuchwy chowa się w szczelinach zębów górnej szczęki. Największe czwórki wchodzą w głębokie zatoki w kości międzyszczękowej. Gawiale mają 51 zębów takiego samego kształtu i wielkości, z tego 24 w szczęce górnej i 27 w dolnej
Tryb życia [edytuj]
Krokodylowe są największymi żyjącymi dziś gadami. Spotyka się je przeważnie w wodzie słodkiej, istnieją jednak również gatunki słonowodne, które mogą w niej przebywać dzięki obecności gruczołów solnych (krokodyle łzy). Zamieszkują strefę gorąca, w okresie suszy zagrzebują się w muł, zapadając w sen. W wodzie poruszają się szybko i zwinnie, są niebezpieczne, podczas gdy na lądzie raczej niezgrabne i ciężkie, chociaż na krótkich odcinkach mogą poruszać się nadspodziewanie szybko. Z natury są zwierzętami energooszczędnymi, które w wodzie jak i na lądzie godzinami mogą leżeć nieruchomo. Leżąc tak często na piasku w pobliżu wody rozwierają paszczę chłodząc organizm i pozwalając ptakom wydziobywać z ich jamy gębowej pijawki i resztki pokarmu spomiędzy zębów. Jeśli ptaki nie usuną pasożytujących na błonie śluzowej pijawek, te same odpadają wskutek wysychania błony na słońcu. Kiedy gad leży nieruchomo, spowalniają się jego procesy życiowe, rzadziej oddycha, a jego dwukomorowe serce bije tylko trzy razy na godzinę. Dzięki temu może też kilka godzin przebywać w zanurzeniu. Kiedy zanurkuje automatycznie skurcz mięśni zamyka otwory nosowe, a fałdy skórne zamykają otwory słuchowe. Serce włącza wewnętrzny obieg powietrza, który polega na tym, że tylko niewiele krwi tętniczej przepuszcza do żołądka i jelit a zasila je krew żylna. Krew natleniona zasila serce i mózg.
Pożywienie [edytuj]
Żywią się głównie rybami, ptakami wodnymi, ssakami, czasem ich ofiarą jest nieostrożny człowiek. Godzinami mogą leżeć w płytkiej wodzie wystawiając tylko nozdrza i oczy ponad powierzchnię i czekając na nieostrożną ofiarę. W momencie ataku na krótkim odcinku mogą być bardzo szybkie. Uchwyconą ofiarę usiłują wciągnąć do wody by ogłuszyć ją uderzeniami ogona i utopić. Często martwej ofiary nie pożerają od razu ale zaczepiają ją pod korzeniami drzew by skruszała, a następnie pożerają ją pod wodą lub na brzegu. Jeśli zdobycz jest duża często gromadnie wyrywają, rozrywają na kawałki okręcając się wokół własnej osi. Wyrwany kawał połykają w całości wraz z kośćmi i sierścią. Niestrawione części wydalają w postaci wypluwek podobnie jak sowy. Dla ułatwienia trawienia muszą połykać małe kamienie, które działają jak żarna w ich żołądku (podobnie jak u strusi). Gromadnie żyją tylko w miejscach obfitujących w zdobycz.
Rozmnażanie [edytuj]
Wszystkie gatunki krokodyli są jajorodne. Okres godowy gatunków żyjących w klimacie umiarkowanym determinuje temperatura, a gatunków klimatu gorącego nadejście pory suchej. Kopulację poprzedza rytuał zalotów, w czasie których samiec puszcza z paszczy bańki powietrza i wzbija fontanny wody uderzając szyją i ogonem o powierzchnię wody. Sama kopulacja trwa zazwyczaj niewiele ponad minutę - zachodzi zapłodnienie wewnętrzne. Samica buduje na brzegu powyżej poziomu wody, zazwyczaj w tym samym miejscu, gniazdo mające formę kopca o wysokości ok. 1 metra z błota, liści i szczątków roślinnych, do którego zazwyczaj składa jaja pokryte twardą skorupą wapienną (jak u ptaków ale mocniejszą) w liczbie ok 50. Złożone jaja przykrywa liśćmi i pędami roślin zmieszanymi z błotem. Inkubacja przebiega pod wpływem ciepła słonecznego i ciepła wydobywającego się z fermentujących szczątków roślinnych, dzięki którym w kopcu zarówno w dzień jak i w nocy panuje stała temperatura ok. 32°C z takiego "kompostownika" wylęgają się młode krokodyle. Samice przejawiają silny instynkt macierzyński. Przez czas wylęgu pozostają w pobliżu gniazda i nie pobierają pokarmu. Do przebicia twardej skorupy jaja służy młodym ząb jajowy. W tym czasie młode wydaje dźwięki, które odbiera samica i przychodzi odkopać gniazdo i przenieść je w pysku do wody, gdzie później przez jakiś czas jest gotowa je bronić. Mimo opieki krokodylicy w warunkach naturalnych jedynie troje na pięćdziesiąt ma szanse dożyć wieku dorosłego. Większość stanie się łupem innych drapieżników.
Ciekawostki [edytuj]
- Rząd krokodylowych filogenetycznie spokrewniony jest z ptakami.
- Na farmach krokodyli zauważono, że płeć potomstwa zależy od temperatury w jakiej rozwijały się jaja. Optymalna temperatura, przy której wylęga się tyle samo samic co samców wynosi 32°C. Jeśli wynosi 33-35°C wyklują się tylko samce, a w przedziale 28-31°C tylko samice.
- Krokodyl należał do zwierząt czczonych między innymi przez Egipcjan, którzy na jego cześć założyli miasto Krokodilopolis. Egipski bóg płodności i wody, Sobek miał głowę krokodyla.
Systematyka [edytuj]
Do rzędu krokodyli zalicza się 3 rodziny i 23 gatunki, w tym:
Galeria Wikimedia Commons
